Χρυσοβαλάντης Κυριάκου, Ιστορικός
Βενετοκρατούμενη Κύπρος, γύρω στο 1560. Ένας καθολικός ιερωμένος —το όνομά του δεν το γνωρίζουμε— γράφει στα ιταλικά μια εκτενή αναφορά, συλλέγοντας με επιμέλεια άκρως ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις πεποιθήσεις, τα θρησκευτικά έθιμα και τις λειτουργικές πρακτικές των διάφορων εθνοτικών ομάδων που κατοικούν στο νησί: Ελλήνων, Αρμενίων, Κοπτών, Μαρωνιτών και Ιακωβιτών. Είναι η εποχή της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης και της Ιεράς Εξέτασης, όταν οι ακοίμητοι φύλακες της καθολικής πίστης επαγρυπνούν για να καταδικάσουν —κάποτε βαπτίζοντας στην πυρά— όσους κρίνονται ένοχοι για αίρεση. Είναι, επίσης, η παραμονή του μεγάλου Πολέμου της Κύπρου (1570–71), που θα οδηγήσει στην κατάκτηση του νησιού από τους Οθωμανούς, σαρώνοντας στο διάβα του έναν κόσμο που χάθηκε για πάντα και σφραγίζοντας το τέλος τεσσάρων αιώνων λατινικής κυριαρχίας.
Αυτό τον κόσμο είναι που ζωντανεύει ο ανώνυμος συγγραφέας μας, αφήνοντας με τη γραφίδα του ένα ιστορικό μνημείο στο οποίο αποτυπώνονται πολύχρωμες λεπτομέρειες του θρησκευτικού πολιτισμού και της κοινωνίας της Κύπρου επί Βενετοκρατίας. Ο χειρόγραφος ιταλικός κώδικας Β-030, που φυλάσσεται στη Συλλογή Χειρογράφων και Παλαιτύπων του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου, αποτελεί το μοναδικό γνωστό αντίγραφο της αναφοράς. Η σημασία του χειρογράφου είναι μεγάλη: εκτός από την εκτενή παρουσίαση των θρησκευτικών «σφαλμάτων» των Ελλήνων, Αρμενίων, Κοπτών, Μαρωνιτών και Ιακωβιτών της Κύπρου, περιέχονται επίσης οικονομικού ενδιαφέροντος έγγραφα, κατάλογοι φεουδαρχών και σημειώματα για τον πληθυσμό και τη γεωγραφική κατανομή των διάφορων κοινοτήτων του νησιού. Στα 37 φύλλα του χειρογράφου παρελαύνουν πρόσωπα, τοπωνύμια και παραδόσεις: μαθαίνουμε ότι οι Αρμένιοι θυσιάζαν το Πάσχα ένα αρνί το οποίο έτρωγαν, έχοντας πρώτα στραγγίσει το αίμα του· ακούμε τους ήχους από τα πνευστά όργανα των Ελλήνων, που συνόδευαν το «Χριστός Ανέστη» έξω από τον καθεδρικό της Παναγίας της Οδηγήτριας· διαβάζουμε για τις αυστηρές νηστείες των Κοπτών· πληροφορούμαστε για τα κρυμμένα βιβλία των ορθόδοξων μονών και για τα παρεκκλήσια των ευγενών· ψηλαφούμε τα ερείπια της Παναγίας της Χρυσοπράσινης· γινόμαστε θεατές στο φόρτωμα των καραβιών με αλάτι στις Αλυκές της Λάρνακας, ένα θησαυρό που απέφερε στη Βενετία χιλιάδες δουκάτα ετησίως.
Ο χειρόγραφος κώδικας Β-030 μελετάται τα τελευταία χρόνια από τον γράφοντα, ο οποίος ετοιμάζει ειδική εργασία με μετάφραση και σχολιασμό των περιεχομένων του. Στο μεταξύ, το σπάνιο αυτό ιταλικό χειρόγραφο περιμένει τους επισκέπτες στο Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου για να αποκαλύψει τα μυστικά του!